Borç, Geceleyin Kaygı, Gündüz Zillettir
"Mallarınızı aranızda bâtıl yollarla yemeyiniz, insanların mallarından bir kısmını bile bile, günah ile yemek için o malları hakimlere rüşvet olarak vermeyiniz." (2 Bakara, 188)
Mallarınızı aranızda haram yollarla yemeyiniz. Haram yollar bellidir: Fâizinden rüşvetine, hırsızlığından aldatmacasına, borç alıp vermemekten borcunu tehire, ihanete, vermeye, almaya, dikkat etmemeye varıncaya kadar, haram yollarla birbirinizin mallarını yemeyin.
Adamın borcu var, ödemiyor. Kesinlikle borçlanmadan uzak duralım. Bu iş bu toplumun en büyük belâsıdır. Ekonomik insan olma belâsı, bu toplumun en büyük belâsıdır. Yâni bizim, hep borçlanmadan yana olmamız, borçlanmaya karşı cesur olmamız, hepimizin sonunda ekonomik insan olmamız demektir. Ekonomik insan birilerinin hoşuna gidiyor. Niye? İnsanlar, sadece para düşünen biri olmak için çalışıyor. Bizlerin, böyle sadece para düşünen, ekonomik insan olmaya hakkımız yoktur. Niye ekonominin egemenliği altında bir hayat sürelim? Bizim sahibimiz, bizi yaratan, bizden böyle bir hayat istemiyor. Bizim hayatımızda böyle paradan puldan başka düşünecek hiç bir şey yok mu ? Yok şunu alacağım, yok bunu alacağım, yok şu taksitti, yok bu ödemeydi! Hedef böyle para olunca da elbette birileri, birilerine haksızlık edecek, birileri birilerine zulmedecektir.
Hani Şuayb (a.s.)'ın kavmi için Rabbimiz: "İnsanların mallarını, eşyalarını eksiltmeyin!" (7 A'râf, 85) diyor. İnsanların eşyaları nasıl eksiltilir? Enflasyon yoluyla bazen görünmeyen bir el, insanların cebine uzanır ve bakarsınız ki bir anda adamın cebindeki eksilmiştir. Evet enflasyonla, çaktırmadan, böyle insanların ceplerindekiler eksiltilir. Allah, yapmayın bunu diyor. Böyle yollarla insanların mallarını eksiltmeyi haram kılıyor. Reklâm yollarıyla, zorla insanlara mal satmak da onların mallarını bâtıl yolla yemek demektir. Adam; “Sigarayı bırak, halı al.” diyor veya “Yatağınızı değiştirin!” diyor. Sana ne benim yatağımdan be adam? Eski de olsa beş yıl daha idare ederim onunla. Biz sizi düşünüyoruz diyorlar. Beni düşünmüyor adam aslında da kendi cebini düşünüyor. İşte böyle reklâm yoluyla aslında ihtiyaç olmadığı halde, her kola bir saat, her duvara bir saat, her masaya, her eve bir saat, her eve bir araba, her koltuğa bir insan diyerek insanların malları haksızlıkla yenilebiliyor, bundan da sakınmalıyız.
Her yakaya lâzım, her geline, her damada lâzım, her parmağa lâzım. Düşünün; Türkiye'de yetmiş beş milyon insanın parmağındakiler bir anda sermayeye dönüşüverse, eminim ki pek çok fakirin hayatını kurtaracaktır. Meselâ talebe kesiminin veya okur, yazar, çizer kesiminin bir kere bile okumadan alıp kütüphanelerine attığı kitapları bir düşünün. Bunları bir anda sermayeye dönüştürüverseniz kaç fakirin geçimidir. Kaç fakirin, kaç yıllık geçimi değil mi? Ya da çay bahçelerinden, çay tarlalarından, çay fabrikalarından, çay demleme zamanlarından, demlenme zamanlarına, çay bardaklarını yıkama zamanlarına kadar boşuna giden zamanları, emekleri bir düşünün.
Bunlar lâzımdır, olmalıdır, yapılmalıdır diyerek insanların malları haksız yere yenebilmektedir.
Özellikle borçlanmayı bırakın! Paranız varsa alın, yoksa kesinlikle borçlanmamaya dikkat edin. Bakın, bir gün Peygamber Efendimizi, birinin cenazesine çağırmışlar:
"Allah Rasûlü borçlunun namazını kıldırmamış ve arkadaşınızın namazını kılınız! Çünkü onun üzerinde borç vardır." (1) buyurmuşlardır. Başka bir hadisinde de: “Allah katında, Allah'ın yasakladığı büyük günahlardan sonra, kişinin kendisiyle Allah'a kavuşacağı en büyük günahı, kişinin ödeyecek bir şey geride bırakmadığı halde borçlu olarak ölmesidir.”(2)buyurarak borçlanmaktan mümkün mertebe uzak durulması gerektiğini bildirmiştir.
Peki hiç mi borçlanmayacağız? Hayır! Bir defasında Allah'ın Rasûlü, ailesini doyurabilmek için yanındaki zırhını rehin bırakarak, bir Yahudi'den ekmeklik un almış yâni borçlanmıştır.(3) Evet biz de böyle bir durumdaysak, yâni ailemizi doyuramamışsak tamam, biz de birilerinden borç alabiliriz. Yâni eğer gerek kendimizi, gerek ailemizi doyuramayacak kadar bir sıkıntı içindeysek, o zaman yanımızdaki zırhımızı emanet vermek şartıyla birilerinden biz de borç alabiliriz. Yanımızdaki zırhımızı emanet vermek kayd u şartıyla ama. Peki Allah için söyleyin, bugün borçlananlar bunun için mi borçlanıyorlar? Çoluk çocuğu aç kalmış, açıkta kalmış ve böyle bir hayati tehlike var da onun için mi borçlanıyorlar?
Hem de üstelik böyle hayati bir durumda, ancak arpa ekmeği alabilecek kadar borçlanabiliriz. Şimdi şu bizim yediğimiz ekmekler, kepeği alınmış ekmek değil, katıktır bunlar. Biz, ekmek yerine pasta yiyoruz. Yâni şu mevcut borçlanmaların İslâmî olmadığını biliyoruz. Ama gerçekten adamın başka çaresi kalmamışsa, namusunu kurtarabilmek için meselâ evlenmek zorunda kalmışsa veya hanımını, çoluk çocuğunu geçindiremeyecek bir durumdaysa tamam, o zaman borç alabilir. Ama bu durumlarda bile asgarî bir düzey vardır.
Öyleyse kesinlikle borçlanmadan uzak durmalıyız. Paramız varsa, paramız kadar iş yapmalıyız. Öbür türlüsü zaten şirkin empozesi ve kapitalist ekonominin zorlatmasıdır. Çünkü kapitalist sistemde paranın, mevcuttan fazlasının harcanması söz konusudur. Yarın kazanacağını bugünden harcama imkânı sağlıyor sana. Ne oluyor o zaman? Kişi yarın kazanacağını bugünden harcamaya başladı mı, o zaman ister istemez borçlanacaktır. Yarın nasıl olsa kazanacağım diyor adam ve hiç çekinmeden borçlanıyor. Bu kesinlikle İslâmî olmayan bir anlayıştır. Bunun için borçtan, borçlanmaktan Allah'a sığınmalı, varsa borcumuz, onu ödeme noktasında samîmi olmalı, elimizden gelen gayreti göstererek ödemeye çalışmalıyız.
Hakimleri kandırarak, yanlış beyanlarda bulunarak veya onlara rüşvet vererek başkalarının mallarına sahip olmaya çalışmayın. Alacaklısının elinde aldığı borcunu ispat edecek bir delili olmadığı için borcunu inkâr eden kişi, haksız bir konumda olduğu sürece hakimin vereceği karar hiç bir şey değiştirmez. Yâni zahire bakarak hüküm verecek olan hükmedenin vereceği karar, kesinlikle o malı berikine helâl kılmaz. Allah'ın Rasûlü böyle kimseleri şöyle uyarır:
"Herşeyin ötesinde ben de bir insanım. Benim önüme sunulan bir dâvâda, karşısındakinden daha iyi konuşanın lehine hüküm verebilirim. Fakat bilin ki ben, onun lehine hüküm vermiş olsam bile bu şekilde bir şeyler kazanan kişi aslında kendisine cehennemden bir yer kazanmaktadır."(4)
Ancak haklı olduğu halde hakkını alamayan kişinin, bu hakkını alıverecek olana verdiği para, alan açısından rüşvettir; ama veren açısından rüşvet değildir. Ama haksız olduğu halde verilen para hem veren açısından hem de alan açısından rüşvettir ve rüşvetçinin sonu da ateştir.
1 Buhari, Feraiz 15; Müslim, Feraiz 16; Tirmizi, Cenaiz 69.
2 Ebu Davud, Büyu' 9; Ahmed, Müsned 4/392.
3 Buhari, Buyû 14.
4 Buhari, Şehadet 27; Mezalim 16; Müslim, Akdiye 5;
Muvatta, Akdiye 1; Ebu Davud, Akdiye 7; Tirmizi, Ahkam 2.
